Światowy Dzień Rzeki to święto światowych dróg wodnych
Każdego roku w czwartą niedzielę września obchodzimy Światowy Dzień Rzek – w tym roku był to 28 września 2025. W 2005 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych rozpoczęła Dekadę Wody dla Życia (Dekada Water for Life), aby pomóc w stworzeniu większej świadomości potrzeby lepszej dbałości o nasze zasoby wodne. Po tym, ustanowienie Światowego Dnia Rzeki było odpowiedzią na propozycję zainicjowaną przez znanego na całym świecie orędownika rzeki, Marka Angelo.
To wyjątkowa okazja, aby przypomnieć sobie, jak ogromne znaczenie mają rzeki dla życia ludzi, zwierząt i całych ekosystemów. Rzeki to życie. Dają wodę, energię, transport, są domem dla tysięcy gatunków roślin i zwierząt.
Rzeki to nie tylko źródło wody pitnej. To także naturalne korytarze bioróżnorodności, przestrzeń życia dla flory i fauny,
a jednocześnie miejsca odpoczynku i rekreacji dla człowieka. Chronią przed skutkami suszy i powodzi, a od wieków stanowią fundament rozwoju cywilizacji.
Jak trujemy rzeki?
Niestety, nawet 90 proc. polskich rzek nie spełnia wymogów ramowej dyrektywy wodnej – ich stan określany jest jako zły. Ich funkcjonowanie jest niezwykle podatne na szereg czynników związanych z antropopresją. W wyniku zanieczyszczeń w rzekach chorują i wymierają rodzime i cenne dla lokalnych ekosystemów gatunki, a ich miejsce zajmują gatunki inwazyjne. Detergenty
i pestycydy obniżają zawartość tlenu, zmieniają także skład chemiczny i cechy fizyczne wody – m.in. barwę, temperaturę czy przejrzystość. Skutkiem jest postępująca eutrofizacja cieków wodnych i powtarzające się zakwity glonów oraz sinic – często toksycznych dla człowieka. Azot i fosfor pochodzące z nawozów sztucznych przyczyniają się do nadmiernej żyzności polskich rzek, co prowadzi do zatrucia Morza Bałtyckiego. Wydobywanie kamieni i żwiru z kolei niszczy różnorodność dna rzeki, powoduje przekształcenia krajobrazu i degradację siedlisk fauny i flory, a na dodatek niesie ze sobą ryzyko naruszenia stabilności nadrzecznych mostów i budynków. Piętrzenie wody w formie stopni, tam, jazów i elektrowni wodnych powoduje trwałe zalanie nadbrzeżnych terenów z jednej strony i gwałtowny spadek poziomu wody z drugiej strony, wskutek czego przesusza się
i wymywa podłoże rzeki. Ponadto dochodzi do przerwania jej ciągłości, zgubnego dla migrujących gatunków ryb. Rybom szkodzi również wycinanie rosnących nad wodą drzew i krzewów przy okazji regulacji rzek – pozbawiona cienia woda szybciej się nagrzewa i traci tlen, czego nie lubią np. łosoś i pstrąg potokowy. Melioracje, mające zwiększyć produktywność rolnictwa, pozbawiają gatunki zwierząt i roślin związanych z ciekami wodnymi ich siedliska naturalnego. Coraz większym problemem stają się syntetyczne mikrowłókna, które zanieczyszczają polskie rzeki mikroplastikiem. Kolejny problem to spłukiwanie nawilżanych chusteczek do toalety – większość z nich nie jest biodegradowalna i może wraz z przelewami kanalizacji burzowej spływać do cieków wodnych, tworząc wyspy niebezpiecznych dla środowiska osadów.
Kilka faktów o polskich rzekach
Królową polskich rzek jest oczywiście Wisła z długością szacowaną na 1047 km. Jej źródła znajdują się na zboczach Baraniej Góry. Najkrótszą rzeką Polski i całej Europy jest Klonownica, zwana tez Cichą Rzeczką. Dobrze znana kajakarzom łączy jeziora Niecko oraz Białe i mierzy zaledwie 550-800 m długości. Kolejne polskie rzeki to Bug, który wyznacza naszą wschodnią granicę, Odra
i Nysa Łużycka na zachodzie, które z kolei określają granicę z Niemcami. Na uwagę zasługuje również Dunajec, który na długości 17 km i tworzy granicę polsko-słowacką. Jego główny atut to jednak malownicze meandry w Pieninach, z których aż trzy mają więcej niż 130°.
Największe rzeki na świecie
Nil – najdłuższa rzeka na świecie, przepływająca przez pustynne obszary Afryki Wschodniej. Nil ma ogromne znaczenie historyczne i kulturowe.
Amazonka – największa rzeka na Ziemi pod względem objętości wody, płynąca przez Amerykę Południową.
Missisipi – jedna z najdłuższych rzek w Ameryce Północnej, przepływająca przez kilka stanów USA. Missisipi odgrywa kluczową rolę w historii i kulturze Stanów Zjednoczonych.
Jangcy – przepływająca przez Chiny jedna z najdłuższych rzek w Azji. Jangcy jest ważnym szlakiem handlowym
i kulturowym i odgrywa istotną rolę w chińskiej historii i tradycji.
Ganges – święta rzeka dla hinduistów. Ganges ma znaczenie religijne i kulturowe oraz odgrywa kluczową rolę w życiu codziennym milionów ludzi.
Dunaj – druga co do długości rzeka w Europie, przepływająca przez wiele krajów,
w tym Niemcy, Austrię, Słowację, Węgry i Rumunię.
Mekong – jedna z najdłuższych rzek w Azji Południowo-Wschodniej, przepływająca przez wiele krajów, w tym Wietnam, Kambodżę i Laos.
Każdy może dołączyć do World Water for Life
Dbanie o rzekę to nie tylko jeden dzień w roku. To cykliczne wydarzenia, takie jak wycieczki edukacyjne i uroczystości nad rzeką („Razem nad Rzeką Drawą”, „Światowy Dzień Rewildingu”) czy akcje typu sprzątanie rzeki (jak coroczna „Czysta Drawa”). Ponadto wszyscy możemy ograniczyć zużycie wody w codziennym życiu, wspierać lokalne akcje sprzątania brzegów rzek, czy dbając o to, by odpady trafiały tam, gdzie powinny.
W celu zwiększenia wiedzy na temat polskich rzek i zagadnień związanych z ich utrzymaniem oraz ochroną stanu wód, Klub Gaja wdrożył w 2005 roku projekt „Zaadoptuj rzekę”. To program edukacji ekologicznej na terenie całej Polski, który aktywizuje przede wszystkim lokalną społeczność. Młodzież i dzieci w wieku szkolnym, ich wychowawcy, a także przedstawiciele różnych instytucji
(w tym: administracji publicznej, samorządów, ngo, biznesu) „adoptują” poprzez wielostronną opiekę. Gromadzą o wybranej rzece treści historyczne, geograficzne i przyrodnicze, oznaczają nadrzeczne gatunki roślin i monitorują jakość wody. Sprzątają brzegi, uczą się zasad ochrony środowiska rzecznego, organizują wycieczki i poświęcone tematowi wydarzenia artystyczne, a także łączą się i nawiązują porozumienia dla rzek. Inicjatywa znalazła uznanie wśród organizacji europejskich i została nominowana do tytułu Best Practice 2008. Projekt trwa nadal: co roku zostaje wyróżniona w nim najlepiej zaadoptowana i wypromowana rzeka. To znakomita okazja do doświadczenia, że rzeki są naszym wspólnym dobrem, o które warto żeby każdy czuł się indywidualnie odpowiedzialny.
Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie każdego dnia działają na rzecz ochrony i przyszłości rzek poprzez:
- renaturyzację i przywracanie naturalnych ekosystemów,
- ochronę przed powodziami (Stop Powodzi),
- przeciwdziałanie skutkom suszy (Stop Suszy – Start Retencji),
- edukację w ramach programu Aktywni Błękitni,
- akcje społeczne, takie jak WodyTo Nie Śmietnik.
To nie tylko nasza rola – każdy z nas może pomóc. Wystarczy wziąć udział w sprzątaniu terenów nadrzecznych. Każda butelka zabrana z brzegu, każde drzewo zasadzone nad rzeką, każdy dobry nawyk – ma znaczenie Nie bądźmy obojętni. Rzeki potrzebują naszej troski, a my potrzebujemy rzek. Dbajmy o nie razem – dla siebie i dla przyszłych pokoleń.
PGW WP zaprasza do obejrzenia krótkiego filmu: https://www.youtube.com/watch?v=HNprBLuvOy4
Opracowano na podstawie:
http://biox.pl
htttps://wodnesprawy.pl