Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) 26 października br. opublikował deklarację, w której postuluje wprowadzenie w Europie kompleksowej strategii wodnej zwanej Niebieskim Ładem/EU Blue Deal. Wezwał też państwa członkowskie oraz wszystkie instytucje europejskie do uznania kwestii wodnych za priorytet w kadencji 2024-2029.
We wstępie do deklaracji, Oliver Röpke, przewodniczący EKES, przypomina, że Organizacja Narodów Zjednoczonych już w 2010 r. uznała dostęp do wody pitnej
i systemów odprowadzania ścieków za podstawowe prawa człowieka. Ideą Blue Deal jest zatem uznanie wody za priorytet, który wymaga niezależnej, kompleksowej strategii. Woda nie powinna być częścią polityki Zielonego Ładu (tzw. Green Deal), ale równoważną, synergiczną strategią komplementarną
z Celami Zrównoważonego Rozwoju przyjętymi przez ONZ.
„Gospodarowanie wodą jest wyzwaniem globalnym… Z problemem nie poradzą sobie w pojedynkę poszczególne państwa i musimy skoordynować działania w skali europejskiej – podkreślił Oliver Röpke, przewodniczący EKES. – „Sprawy wodne powinny zostać włączone do agendy unijnej jako osobna polityka UE z własnym komisarzem. Trzeba zadbać, żeby Green Deal współgrał z Blue Deal”.
Główne zamierzenia Blue Deal to przewidywanie potrzeb oraz ochrona i odpowiednie zarządzanie zasobami wodnymi. W dłuższej perspektywie woda może stać się źródłem nowych możliwości, motywacją postępu technologicznego i społecznego, a tym samym przyczynić się do powstawania nowych miejsc pracy,
do rozwoju biznesu oraz kompetencji.
Co zawiera deklaracja Blue Deal?
EKES przedstawił zbiorczą rekomendację kompleksowych zmian w europejskiej gospodarce wodnej, która zawiera szeroki obszar zagadnień:
od walki z ubóstwem wodnym i ochrony zasobów, poprzez zużycie wody przez gospodarstwa domowe, rolnictwo i przemysł, propozycje w zakresie finansowania inwestycji wodnych i rozwoju infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, do edukacji i technologii wodooszczędnych.
Jedną z kluczowych kwestii jest konieczność wsparcia nowych technologii, których celem jest zwiększenie efektywności wykorzystywania wody, stosowanie obiegów zamkniętych oraz redukcję poziomu zanieczyszczenia. Rosnące zużycie i straty wody w rolnictwie, przemyśle oraz gospodarstwach domowych powodują, że ta kwestia jest niezwykle ważna i działaniem niezbędnym jest przeprowadzenie kampanii uświadamiających społeczeństwo o wartości wody
i ponoszeniu odpowiedzialności za jej racjonalne użytkowanie. Blue Deal przewiduje motywowanie do zrównoważonego użycia i konsumpcji wody.
Natomiast dla zachowania bezpieczeństwa żywnościowego Unia Europejska musi przygotować plan strategiczny, który umożliwi adekwatną i trwałą produkcję żywności w obliczu niedoborów wody.
W Blue Deal uwzględniono również kluczowe znaczenie wody w strategiach przemysłowych. Wskazuje się sektorowe podejście uwzględniające różne potrzeby poszczególnych branż w oparciu o zasadę DNSH. Postuluje się też przyjęcie podejścia opartego na obszarach dorzeczy, które integrować będzie wszystkie zainteresowane strony, również ponad granicami państw. Blue Deal przewiduje współpracę w zakresie technologii, infrastruktury i wiedzy z krajami spoza UE oraz tworzenie strategicznych partnerstw ekonomicznych na rzecz wody.
Rola Polski w realizacji założeń Blue Deal
10 października br. w Parlamencie Europejskim odbyła się konferencja zorganizowana przez POLITICO i Federację Przedsiębiorców Polskich, podczas której omawiany był Niebieski Ład. Konferencja zgromadziła grono najważniejszych ekspertów związanych z wodą, reprezentujących EKES, KE, ONZ EurEau, FPP, WaterEurope, Amiblu, a także europejskie i międzynarodowe organizacje. W rozmowach uczestniczyło dwoje polskich europarlamentarzystów –
Magdalena Adamowicz oraz Jan Olbrycht. Obecny był również Marek Kowalski – przewodniczący Federacji Przedsiębiorców Polskich, będący inicjatorem utworzonego w ramach FPP Komitetu ds. wody.
Dyskusje w panelach podczas konferencji Niebieski Ład dotyczyły uzasadnienia potrzeb sporządzania nowej strategii dla wody, jak również odnosiły się
do możliwych rozwiązań. Pietro del Lotto, przewodniczący Komisji ds. przekształceń w przemyśle EKES, podkreślił potrzebę wyjścia z myślenia o wodzie silosowo, oddzielnie dla każdej dziedziny gospodarki. Karine Measson, szefowa działu gospodarki wodnej w Europejskim Banku Inwestycyjnym (EBI), zapowiedziała, że EBI będzie inwestował pieniądze w sprawiedliwą transformację, a zwłaszcza w sektor wodny. Florika Fink-Hooijer, dyrektor generalna Dyrekcji Generalnej
ds. Środowiska w Komisji Europejskiej, zwróciła z kolei uwagę na potrzebę rozwoju przygotowania dokumentów i danych, które „pokażą, gdzie w Europie jest największy problem z wodą i jakich obszarów dotyczy”. Poseł Olbrych zaznaczył, że kluczowe będzie właściwe lokowanie środków, by możliwe były elastyczne przesunięcia w Wieloletnich ramach finansowych. Beata Daszyńska-Muzyczka, prezes BGK wspomniała, że Polski Bank Rozwoju wspiera postęp w przemyśle wodnym i nowe technologie. Podkreśliła również, że woda to jeden z nielicznych zasobów, których nie możemy wymienić na inne, tak jak jest w przypadku źródeł energii.
Podczas dyskusji podkreślano potrzebę zmiany obecnego podejścia UE do zarządzania zasobami wodnymi i możliwości, jakie stwarza Niebieski Ład.
Zwracano uwagę na nieskuteczność i niedostosowanie przepisów do obecnej sytuacji niedoboru wody, dotykającej już 1 /3 obszaru Wspólnoty.
Eksperci argumentowali, że samo wytwarzanie energii, elektroliza wodoru, chłodzenie elektrowni jądrowych i wychwytywanie dwutlenku węgla do 2050 r będą wymagały 58 mld m3 wody rocznie – prawie dwukrotnie więcej niż obecne zużycie wody pitnej w Europie.
Uczestnicy debaty zwrócili uwagę na potrzebę dyskusji i edukacji wodnej, a także na konieczność poprawy dostępności danych o poborze i zużyciu wody.
Rekomendowane działania instytucyjne
Do najpilniejszych zadań Blue Deal wskazuje konieczność przyjęcia wytycznych w zakresie monitorowania dostępu do wody i urządzeń sanitarnych. Propozycją jest wspólne, przez Komisję Europejską i EKES, uruchomienie platformy, w ramach której możliwe byłoby prowadzenie wymiany dobrych praktyk
i ustalane byłyby standardy dotyczące jakości i wykorzystania wody w rolnictwie i przemyśle. Jednocześnie w trybie pilnym postuluje się o rozwinięcie systemów gromadzenia informacji na temat zasobów wodnych, dostępu do wody i urządzeń sanitarnych, stanu infrastruktury, poboru wód powierzchniowych i podziemnych oraz zużycia wody w poszczególnych procesach. Każde państwo członkowskie powinno jak najszybciej przeprowadzić analizę posiadanej infrastruktury i zasobów wodnych, niezbędną do oszacowania potrzeb inwestycyjnych. Jednocześnie zaleca się, by krajowe przepisy uwzględniały mechanizmy obowiązkowego retencjonowania wody.
Założenia Blue Deal przewidują w ciągu dwóch najbliższych lat zrewidowanie europejskiej strategii przemysłowej ze szczególnym naciskiem na te wykorzystujące największe ilości wody. Przyspieszone ma też zostać powołanie Wspólnot Wiedzy i Innowacji na rzecz wody. Na poziomie europejskim przewiduje się stworzenie Niebieskiego Funduszu Transformacyjnego, który połączy środki publiczne i uruchomi innowacyjne sposoby finansowania projektów w zakresie budowy infrastruktury oraz działań związanych z zarządzaniem, badaniami oraz rozwojem wodooszczędnych technologii. Przyznawanie funduszy europejskich powinno opierać się na kryterium zrównoważonego wykorzystania wody. W ramach Blue Deal planuje się również powołanie nowego komisarza UE, który byłby odpowiedzialny za problematykę wodną. Aby wesprzeć państwa członkowskie i sąsiadów Unii ma powstać Europejskie Centrum Wodne o międzynarodowym zasięgu.
Niebieski Ład w praktyce
Działania przewidziane do pilnej realizacji to m.in.:
- ustalenie spójnego podejścia do kształtowania cen wody z uwzględnieniem zasady „zanieczyszczający płaci” i motywacji do bardziej zrównoważonej konsumpcji;
- przeprowadzenie kampanii uświadamiających społeczeństwo o wartości wody we wszystkich krajach członkowskich;
- wprowadzenie etykiety wodnej na produktach (analogicznie do etykiety energetycznej);
- wdrożenie systemu motywacyjnego dla stosowania obiegów zamkniętych;
- wdrożenie przygotowanego przez ONZ Traktatu o ochronie bioróżnorodności na wodach międzynarodowych.
Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) to organ doradczy UE, reprezentujący organizacje pracowników, pracodawców i innych grup (np. rolników i konsumentów). Wydaje opinie mające charakter wytycznych do późniejszych aktów prawnych, które trafiają do Komisji Europejskiej, Rady UE i Parlamentu Europejskiego.
Opracowanie: Izabela Świgoń, ZODR w Barzkowicach
Źródło: Marta Saracyn, Agata Pawvlinec „Wodne Sprawy”
