To lektura obowiązkowa dla każdego, kto interesuje się polskim rolnictwem. Kompleksowy raport pokazuje, jak zmieniała się sytuacja gospodarstw rolnych w Polsce i jej poszczególnych regionach w drugiej połowie 2024 r.
W raporcie znajdziemy:
– oceny zmiany koniunktury w gospodarstwach rolnych
– prognozy na nadchodzące miesiące
– czynniki sprzyjające i ograniczające rozwój gospodarstw
W publikacji prezentowane są dane z zakresu aktualnej i prognozowanej koniunktury w gospodarstwach rolnych, barier w prowadzeniu działalności rolnej, czynników sprzyjających prowadzeniu gospodarstwa rolnego, a także źródeł finansowania i wydatków inwestycyjnych.
Publikację opracowano na podstawie wyników badania koniunktury w gospodarstwach rolnych realizowanego dwa razy w roku: w styczniu (dotyczy drugiego półrocza poprzedniego roku) i w lipcu (dotyczy pierwszego półrocza bieżącego roku).
Użytkownicy gospodarstw rolnych ocenili ogólną sytuację w swoich gospodarstwach w 2 półroczu 2024 r. lepiej niż rok wcześniej. Wartość wskaźnika zmiany ogólnej sytuacji gospodarstw rolnych (WZOS) wzrosła zarówno na poziomie kraju, jak i we wszystkich województwach. Podobne tendencje zaobserwowano w ocenach dotyczących opłacalności produkcji rolniczej oraz popytu na produkty wytwarzane w gospodarstwach rolnych – choć wartości wskaźników nadal były ujemne, wskaźniki te poprawiły się w porównaniu z analogicznym okresem ub. roku. Mimo poprawy nastrojów wśród rolników, oceny zmian koniunktury w 2 półroczu 2024 r. pozostały pesymistyczne – salda ocen dotyczących zmiany opłacalności produkcji i popytu przyjmowały wartości ujemne we wszystkich województwach. Również prognozy na 1 półrocze 2025 r. były ostrożne i najczęściej negatywne. W przypadku opłacalności produkcji oraz popytu przeważały pesymistyczne przewidywania, choć w większości województw były one mniej negatywne niż przed rokiem. W 2024 r. użytkownicy gospodarstw rolnych jako najważniejszy czynnik sprzyjający rozwojowi gospodarstw wskazywali możliwość korzystania z unijnego wsparcia – na poziomie kraju 63,5% rolników wskazało ten czynnik. Podobna tendencja widoczna była we wszystkich województwach. Duże znaczenie miały również korzystne ceny sprzedaży produktów rolnych (drugi najczęściej wskazywany czynnik w połowie województw) oraz kredyty preferencyjne. Z kolei zbyt wysokie koszty produkcji pozostały główną barierą rozwoju gospodarstw rolnych – w 11 województwach wskazało na nie ponad 60% rolników. Bariera ta była szczególnie odczuwalna w gospodarstwach specjalizujących się w produkcji roślinnej. Wśród innych czynników ograniczających rozwój wymieniano zbyt niskie ceny zbytu, warunki atmosferyczne oraz niepewność ogólnej sytuacji gospodarczej. W 2024 r. głównym źródłem finansowania wykorzystywanym przy prowadzeniu gospodarstwa rolnego pozostały środki własne – w 15 województwach wskazało je ponad 90% rolników. Znaczącym wsparciem była również pomoc unijna, której udział w finansowaniu działalności zmieniał się w zależności od województwa – od ponad 45% do blisko 78%. Biorąc pod uwagę wyniki dodatkowego badania dotyczącego wpływu niespodziewanych czynników na sytuację gospodarstw rolnych, zaobserwowano, że negatywne skutki wojny w Ukrainie na sytuację gospodarstw rolnych w 2 półroczu 2024 r. były nadal odczuwane przez rolników we wszystkich województwach. W większości województw zmniejszył się jednak odsetek gospodarstw deklarujących poważne lub zagrażające stabilności skutki wojny. Jednocześnie wzrósł odsetek rolników, którzy wskazywali na brak negatywnego wpływu lub oceniali negatywne skutki wojny jako nieznaczne. Wpływ powodzi był kolejnym czynnikiem zakłócającym działalność rolniczą w 2 półroczu 2024 r. Szkody związane z powodzią, która miała miejsce we wrześniu 2024 r. zadeklarowało 2,2% rolników biorących udział w badaniu.
Opłacalność produkcji rolniczej
Użytkownicy gospodarstw rolnych w Polsce ocenili zmiany w opłacalności produkcji rolniczej w 2 półroczu 2024 r. bardziej optymistycznie niż przed rokiem. Mimo to ich oceny pozostały negatywne, saldo odpowiedzi na pytanie o opłacalność produkcji wyniosło minus 51,1, co oznacza, że odsetek rolników, którzy zaobserwowali pogorszenie opłacalności produkcji, był wyższy od tych, którzy dostrzegli jej poprawę.
Poprawę opinii dotyczących zmiany opłacalności produkcji rolniczej w 2 półroczu 2024 r. zaobserwowano we wszystkich województwach. Największy wzrost salda odpowiedzi odnotowano w województwie opolskim (o 21,3 pkt) i warmińsko-mazurskim (o 20,0 pkt). Pomimo tych pozytywnych zmian we wszystkich województwach utrzymała się przewaga opinii negatywnych nad pozytywnymi (saldo odpowiedzi wynoszące co najwyżej minus 40,0). Najniższe wartości omawianego wskaźnika zanotowano w województwach: kujawsko-pomorskim (minus 60,6), zachodniopomorskim (minus 59,8) i podkarpackim (minus 59,7). Wśród użytkowników gospodarstw rolnych ukierunkowanych na produkcję roślinną poprawę (w skali roku) opinii dotyczących zmiany opłacalności produkcji rolniczej odnotowano we wszystkich województwach. Największą poprawę zaobserwowano w województwie opolskim, gdzie wartość salda wzrosła o 22,1 pkt. Niemniej jednak we wszystkich województwach większość rolników uznała, że opłacalność produkcji rolniczej w ciągu ostatniego półrocza pogorszyła się. Wśród nich najbardziej pesymistyczne oceny odnotowano w województwach: podkarpackim (saldo minus 63,8), zachodniopomorskim i kujawsko-pomorskim (po minus 61,3). Podobne tendencje zaobserwowano wśród rolników, którzy specjalizują się głównie w produkcji zwierzęcej. W większości województw ich oceny dotyczące zmiany opłacalności produkcji były lepsze niż rok wcześniej, a największą ich poprawę odnotowano w województwie podlaskim (wzrost salda o 36,5 pkt). Mimo to we wszystkich województwach saldo odpowiedzi dotyczących opłacalności produkcji rolniczej kształtowało się poniżej 0, a najniższe jego wartości odnotowano w kujawsko.
Poprawa nastrojów była widoczna także wśród użytkowników gospodarstw o powierzchni użytków rolnych od 10 do 50 ha. W grupie tej największy wzrost salda (o 23,4 pkt) odnotowano w województwie opolskim. Niemniej jednak to właśnie w tej grupie gospodarstw przewaga ocen pesymistycznych nad optymistycznymi była największa – wartość wskaźnika wyniosła tu minus 52,8. Szczególnie pesymistyczne nastroje panowały w województwach: podkarpackim (saldo minus 66,0), zachodniopomorskim (minus 63,9) i dolnośląskim (minus 63,0).
Czynniki sprzyjające i ograniczające rozwój gospodarstw rolnych
W 2024 r. możliwość korzystania ze wsparcia unijnego odgrywała kluczową rolę w rozwoju gospodarstw rolnych w kraju. Dla 63,5% użytkowników tych gospodarstw była ona najważniejszym czynnikiem wspierającym ich działalność. Niemniej jednak, w porównaniu z poprzednim rokiem, odsetek rolników wskazujących na wsparcie unijne zmniejszył się o 3,9 p.proc. Rolnicy doceniali także korzystne ceny sprzedawanych przez nich produktów rolnych, których znaczenie wzrosło jednocześnie w skali roku (z 13,6% w 2023 r. do 18,5% w 2024 r.). Ważnym udogodnieniem była również dostępność kredytów preferencyjnych, które wskazało 16,5% rolników. Ponadto rolnicy zwracali uwagę na m.in. takie formy pomocy, jak ubezpieczenia ograniczające ryzyko związane z prowadzeniem działalności rolniczej oraz możliwość korzystania ze skupu interwencyjnego
Możliwość korzystania ze wsparcia unijnego była najważniejszym czynnikiem wspierającym działalność gospodarstw rolnych we wszystkich województwach.
W połowie województw ważnym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi gospodarstw rolnych były także korzystne ceny sprzedawanych produktów rolnych
Wyjątek stanowiły województwa zachodniopomorskie i śląskie, gdzie odnotowano spadek znaczenia korzystnych cen (odpowiednio o 6,8 p.proc. i 0,5 p.proc.)
Dostępność kredytów preferencyjnych była postrzegana jako najważniejszy czynnik rozwoju przez 15,6% rolników w kraju. Województwa lubelskie, opolskie i łódzkie wyróżniały się najwyższym odsetkiem rolników wskazujących ten czynnik (odpowiednio 23,0%, 20,7% i 18,9%). W skali roku znaczenie kredytów preferencyjnych spadło w większości województw, najbardziej w kujawsko-pomorskim (spadek odsetka o 6,2 p.proc.), wielkopolskim (o 6,1 p.proc.) oraz zachodniopomorskim (o 5,7 p.proc.)
W gospodarstwach wielokierunkowych możliwość korzystania ze wsparcia unijnego była najważniejszym czynnikiem wspierającym rozwój gospodarstw dla 61,4% rolników w kraju
Korzystne ceny sprzedawanych produktów rolnych były ważnym czynnikiem dla 19,1% rolników w kraju w tej grupie gospodarstw. Odsetek użytkowników gospodarstw rolnych wskazujących ten czynnik wahał się od 3,8% w województwie zachodniopomorskim do 29,1% w podlaskim.
Kredyty preferencyjne były najważniejszym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi gospodarstw dla 8,3% rolników w kraju (użytkujących gospodarstwa od 1 do 10 ha). Najczęściej na kredyty wskazywano w województwach opolskim (14,4%), lubelskim (13,5%) oraz łódzkim (13,1%). W porównaniu z rokiem poprzednim, w większości województw odnotowano spadek znaczenia tego czynnika, w tym największy w województwie zachodniopomorskim (o 12,5 p.proc.).
Wśród rolników gospodarujących na powierzchni od 10 do 50 ha korzystne ceny sprzedawanych produktów rolnych zostały wskazane przez 17,6% z nich. Odsetek ten różnił się w poszczególnych województwach – od 4,9% w zachodniopomorskim do 25,7% w podlaskim
Czynniki ograniczające
W 2024 r. użytkownicy gospodarstw rolnych w Polsce zmagali się z szeregiem barier, które miały znaczący wpływ na ich działalność rolniczą. Najczęściej wymienianym czynnikiem ograniczającym rozwój gospodarstw rolnych w 2024 r. były zbyt wysokie koszty produkcji (ceny pasz, nawozów, środków ochrony roślin, usług rolniczych itp.), które wskazało 68,5% rolników w kraju (w 2023 r. 70,2%). Drugą kluczową barierą były zbyt niskie ceny zbytu produktów rolnych – utrudnienie to sygnalizowało ok. 64% rolników (wobec 72% w 2023 r.). Ważnym ograniczeniem okazały się także niekorzystne warunki atmosferyczne, które wskazało ponad 40% gospodarstw rolnych. W przeciwieństwie do dwóch poprzednich trudności, znaczenie wpływu niekorzystnych warunków atmosferycznych na działalność rolniczą wzrosło w skali roku (o 9,9 p.proc.)
Zbyt niskie ceny zbytu były istotnym ograniczeniem szczególnie w województwach kujawsko-pomorskim, opolskim, lubelskim i dolnośląskim, gdzie na tę trudność wskazywało ponad 70% rolników. Niemniej jednak w większości województw znaczenie tego czynnika zmalało w porównaniu z 2023 r., najbardziej w podlaskim (o 16,7 p.proc.), mazowieckim (o 14,6 p.proc.) i lubelskim (o 9,9 p.proc.). Wyjątkiem było województwo zachodniopomorskie, gdzie odsetek rolników wskazujących na tę barierę wzrósł o 2,4 p.proc
Zbyt niskie ceny zbytu produktów rolnych były ważne dla 64,5% producentów roślin w kraju. Najwyższym odsetkiem rolników wskazujących ten czynnik wyróżniały się województwa opolskie (75,7%), a także kujawsko-pomorskie, zachodniopomorskie i podkarpackie, gdzie tę trudność wskazywało ponad 70% rolników. W skali roku znaczenie tej bariery spadło w większości województw, najbardziej w mazowieckim (spadek odsetka o 17,4 p.proc.), podlaskim (o 13,3 p.proc.) oraz małopolskim (o 11,5 p.proc.)
Wśród gospodarstw rolnych ukierunkowanych na produkcję zwierzęcą zbyt wysokie koszty produkcji były kluczowym ograniczeniem dla 63,0% użytkowników tych gospodarstw w Polsce. Najczęściej trudność tę odczuwali rolnicy z województw: kujawsko-pomorskiego (81,0%), podkarpackiego (75,6%) i lubelskiego (72,1%). Jednocześnie odsetek rolników, którzy uznali zbyt wysokie koszty produkcji za najważniejszy czynnik utrudniający rozwój, zmalał w 9 województwach. Szczególnie widoczne było to w województwie zachodniopomorskim (spadek o 30,4 p.proc.) i opolskim (o 20,7 p.proc.)
Zbyt niskie ceny zbytu były istotną trudnością dla 55,3% rolników z tej grupy gospodarstw. W województwach małopolskim (79,5%), kujawsko-pomorskim (76,8%) oraz dolnośląskim (69,8%) odsetek rolników, którzy uznali je za ważną barierę, był najwyższy. Ponadto jej znaczenie zmalało w skali roku w większości województw, a największy spadek odnotowano w zachodniopomorskim (o 39,8 p.proc.), opolskim (o 35,3 p.proc.) i podlaskim (o 33,7 p.proc.)
W gospodarstwach wielokierunkowych zbyt wysokie koszty produkcji były najważniejszym czynnikiem ograniczającym rozwój gospodarstw dla 68,1% rolników w kraju. W 9 województwach odsetek rolników wskazujących na ten niekorzystny czynnik był wyższy niż dla kraju, przy czym największy odnotowano w województwie małopolskim (80,6%), kujawsko-pomorskim (78,2%) i dolnośląskim (75,4%). Niemniej jednak w 13 województwach zaobserwowano spadek znaczenia tego ograniczenia, szczególnie w opolskim (o 15,1 p.proc.) i zachodniopomorskim (o 13,9 p.proc.)
Zbyt niskie ceny zbytu miały znaczenie dla 66,0% rolników w kraju w tej grupie gospodarstw (wobec 73,8% w 2023 r.). Największy udział gospodarstw, dla których czynnik ten stanowił barierę, odnotowano w województwach świętokrzyskim, zachodniopomorskim, kujawsko-pomorskim oraz opolskim (ponad 74,0%). W skali roku znaczenie tej przeszkody zmniejszyło się w większości województw, w szczególności w podlaskim (o 14,9 p.proc.) oraz małopolskim (o 13,6 p.proc.)
Źródła finansowania i wydatki inwestycyjne gospodarstw rolnych
W 2024 r. większość użytkowników gospodarstw rolnych w kraju finansowała swoją działalność ze środków własnych, a także korzystała ze środków unijnych. Takie źródła finansowania wskazało odpowiednio 94,2% i 66,5% rolników uczestniczących w badaniu koniunktury.
We wszystkich województwach obserwowano podobne tendencje – środki własne pozostawały najczęściej wykorzystywanym źródłem finansowania gospodarstw. Największy odsetek rolników korzystających z tego źródła odnotowano w województwach kujawsko-pomorskim (97,3%), małopolskim (97,2%) i podlaskim (96,5%). W porównaniu z 2023 r. odsetek ten zmniejszył się jednak w większości województw, szczególnie w lubelskim i zachodniopomorskim (o 3,0 p.proc.).
W 2024 r. uzupełnieniem finansowania działalności gospodarstw rolnych były także kredyty (wskazane przez 11,9% użytkowników gospodarstw w kraju). Największy odsetek rolników korzystających z tej formy wsparcia odnotowano w województwach opolskim (19,1%), zachodniopomorskim (17,1%) oraz kujawsko-pomorskim (16,9%)
Prognoza sytuacji gospodarstw rolnych na 1 półrocze 2025 r.
Bardziej optymistyczne niż przed rokiem okazały się również prognozy dotyczące opłacalności produkcji rolniczej w 1 półroczu 2025 r. Mimo to prognozy te pozostają nadal pesymistyczne. Nadal wyraźna jest przewaga odsetka użytkowników gospodarstw rolnych przewidujących pogorszenie opłacalności produkcji nad tymi, którzy spodziewają się jej poprawy (saldo minus 30,3, wobec minus 33,7 przed rokiem). Wzrost salda odpowiedzi odnotowano w 11 województwach, największy w opolskim (o 19,4 pkt), łódzkim (o 14,0 pkt) i dolnośląskim (o 12,1 pkt). Niemniej jednak we wszystkich województwach przeważały pesymistyczne prognozy – saldo odpowiedzi nie było wyższe niż minus 18,1, a jego najniższe wartości zanotowano w województwach: zachodniopomorskim (minus 38,1), pomorskim (minus 36,4) i lubelskim (minus 36,3).
Większy optymizm był widoczny także wśród użytkowników gospodarstw o powierzchni użytków rolnych od 10 do 50 ha. W grupie tej największy wzrost salda, o 16,4 pkt, odnotowano w województwie opolskim. Niemniej jednak to właśnie w tej grupie gospodarstw przewaga ocen pesymistycznych nad optymistycznymi była największa – wartość wskaźnika wyniosła tu minus 31,7. Najbardziej pesymistycznie zmiany opłacalności produkcji w najbliższym półroczu ocenili rolnicy w województwach: zachodniopomorskim (saldo minus 42,8), pomorskim (minus 41,7) i wielkopolskim (minus 36,9).
Największą poprawę prognoz odnośnie opłacalności produkcji zaobserwowano wśród użytkowników największych gospodarstw (50 ha i więcej). Szczególnie widoczne było to w województwie dolnośląskim, gdzie saldo odpowiedzi wzrosło w skali roku o 34,0 pkt. Mimo tej pozytywnej zmiany, we wszystkich województwach nadal dominowały pesymistyczne prognozy – najniższe salda odnotowano w województwie kujawsko-pomorskim (minus 39,8), lubelskim (minus 37,1) i zachodniopomorskim (minus 35,3)
