Azot to jeden z kluczowych pierwiastków niezbędnych dla życia roślin, a wraz z fosforem i potasem stanowi należy do mikroelementów odpowiedzialnych za właściwy rozwój, wzrost, wygląd i kondycję roślin. Dlaczego azot jest tak ważny?
- Azot jest materiałem budującym roślinne białka, kwasy nukleinowe – bezpośrednio wpływa na prawidłowy wzrost i rozwój podziemnych, ale głównie nadziemnych organów roślin.
- Azot wchodzi w skład witamin oraz chlorofilu – to dzięki jego odpowiedniej ilości rośliny prawidłowo się wybarwiają na zielono.
- Azot reguluje przyswajanie innych makroelementów – przede wszystkim wpływa na prawidłowe przyswajanie potasu czy fosforu (niezbędnych do rozmnażania generatywnego).
Naturalne zasoby azotu w glebie
Podstawowym źródłem azotu w glebie są głównie resztki roślinne i zwierzęce, związki ulegające procesowi mineralizacji (rozkładowi substancji organicznych) oraz próchnica glebowa występująca w wierzchniej warstwie gleby. Jest ona najbardziej dostępną dla roślin jest mineralna forma azotu – głównie w postaci jonów NH4+ (amonowych) i NO3- (azotanowych) lub w postaci jonów NO2- (azotynowych) i innych form występujących w ilościach śladowych.
Zawartość azotu w glebie waha się i jest zależna od pory roku oraz temperatury – najmniej azotu mineralnego występuje w glebie zimą. Wraz z wiosennym ociepleniem, zawartość azotu wzrasta, w związku z intensyfikacją procesu mineralizacji resztek roślinnych. W lecie ilość azotu w glebie spada, głównie w wyniku silnego przyswajania go przez rośliny.
Pobieranie azotu przez rośliny
Rośliny w większości mogą pobrać azot za pomocą systemu korzeniowego tylko z gleby, w formie anionów azotynowych (NO2-) i azotanowych (NO3-) lub kationów amonowych (NH4+). Wyjątkiem są gatunki, które dzięki symbiozie z tzw. bakteriami azotowymi mają zdolność pozyskiwania azotu z atmosfery i przekazywania go w dostępnej dla roślin formie do gleby. Są to np.: łubin, lucerna, koniczyna, groch czy groszek.
Nawozy azotowe dzielimy na :
- przedsiewne (np. nawozy amonowe),
- pogłówne (np. w formie saletry)
- oraz uniwersalne (np. saletry amonowe i mocznik).
Dlaczego należy dostarczać azot roślinom?
Azot zawarty w popularnych nawozach mineralnych wykorzystywany jest przez rośliny mniej więcej w połowie. Reszta pochłaniana jest przez mikroorganizmy glebowe, ulatniania się w formie amoniaku do atmosfery oraz wymywana jest w głąb gleby. Naturalnym i dobrze przyswajalnym źródłem azotu może być też nawożenie organiczne (naturalne), za pomocą stosowania kompostów, gnojówek, obornika, wyciągów itp. Uprawianie roślin motylkowych (np. jako poplon), również istotnie może naturalnie wzbogacać glebę w azot.
WAŻNE!
Nawozami azotowymi zasilamy rośliny przede wszystkim na początku sezonu, wiosną (na start) i kończymy nawożenie zwykle w sierpniu, aby nie pobudzać już roślin do wzrostu jesienią i by zdążyły przygotować się do spoczynku zimowego.
„Program działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu” czyli tzw. program azotanowy obowiązujący od dnia 8 lutego 2023 r. określa m.in.:
1) Warunki stosowania nawozów w pobliżu wód powierzchniowych:
2) Warunki stosowania i przechowywania nawozów na terenach o dużym nachyleniu;
3) Terminy stosowania nawozów;
4) Warunki przechowywania nawozów naturalnych oraz postępowanie z odciekami;
5) Obowiązek dostosowania powierzchni lub pojemności posiadanych miejsc do przechowywania nawozów naturalnych do wymogów podanych w Programie;
6) Wielkość stosowanych dawek oraz sposoby nawożenia azotem;
7) Sposób dokumentowania realizacji Programu;
Podmioty prowadzące produkcję rolną, posiadające gospodarstwo na powierzchni większej lub równej 10 ha użytków rolnych lub utrzymujące zwierzęta gospodarskie w liczbie większej lub równej 10 DJP według stanu średniorocznego mają obowiązek prowadzenia dokumentacji zabiegów agrotechnicznych związanych z nawożeniem (tj. termin stosowania, rodzaj nawozu, zastosowana dawka w kg N/ha, termin przyorania nawozu naturalnego, obszar, powierzchnia oraz uprawa). Dokumentację należy przechowywać przez 3 lata od dnia jej sporządzenia.
Pełną treść rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie „Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu” można znaleźć w Dzienniku Ustaw z 2023 r. poz. 244.
Warunki pogodowe sprzyjające do zastosowania azotu
Program azotanowy jasno określa, jakie warunki muszą zostać spełnione, aby nawożenie było możliwe w lutym:
- Dla roślin zasianych jesienią oraz trwałych upraw: średnia dobowa temperatura powietrza musi wynosić co najmniej 3°C przez 5 dni z rzędu. Warunek ten dotyczy roślin ozimych, takich jak pszenica, żyto czy jęczmień, a także trwałych użytków zielonych (np. łąki i pastwiska) oraz upraw wieloletnich (np. sady, plantacje truskawek).
- Dla pozostałych upraw: średnia dobowa temperatura powietrza musi wynosić co najmniej 5°C przez 5 dni z rzędu. Dotyczy to upraw jednorocznych, takich jak kukurydza, buraki cukrowe czy ziemniaki.
Dlaczego to takie ważne? W odpowiedniej temperaturze rośliny mogą efektywnie pobierać azot z gleby. Jeżeli nawozy azotowe zostaną zastosowane, gdy gleba jest zbyt zimna, składniki odżywcze mogą zostać wypłukane, zanim rośliny zaczną je wykorzystywać, co prowadzi do strat finansowych i zanieczyszczenia środowiska.
Zakaz stosowania nawozów w nieodpowiednich warunkach
Pomimo elastyczności wynikającej z programu azotanowego, istnieją jasne ograniczenia dotyczące stosowania nawozów azotowych. W żadnym przypadku nawozów nie można stosować na:
- Glebach zamarzniętych: gleba uznawana jest za zamarzniętą, jeśli przez cały dzień pozostaje twarda i nie rozmarza nawet na powierzchni. Nawożenie na takim podłożu jest zabronione, ponieważ rośliny nie są w stanie pobierać składników odżywczych, a nawozy mogą zostać spłukane wraz z topniejącym lodem lub śniegiem.
- Glebach pokrytych śniegiem: na glebach, gdzie zalega warstwa śniegu, nawozy nie przenikają do gleby i mogą być wypłukane, gdy śnieg zacznie topnieć, zanim rośliny zdążą je wykorzystać.
- Glebach zalanych lub nasyconych wodą: woda zalegająca na powierzchni gleby lub jej nadmiar w glebie uniemożliwia skuteczne wchłanianie nawozów przez rośliny. W takich warunkach nawozy są wypłukiwane do wód gruntowych i powierzchniowych, co prowadzi do strat składników odżywczych i zanieczyszczenia środowiska.
Prognoza pogody na luty 2025 r.
Zgodnie z eksperymentalną prognozą długoterminową IMGW-PIB, średnia miesięczna temperatura lutego 2025 r. w Polsce może być wyższa niż norma wieloletnia z lat 1991–2020. Podobnie przewiduje się większe niż zwykle sumy opadów atmosferycznych.
Gdzie sprawdzić warunki pogodowe?
Rolnicy nie muszą samodzielnie monitorować temperatury w swoich regionach. Informacje te będą publikowane przez IMGW-PIB.
Od 1 do 28 lutego 2025 r. na specjalnie dedykowanej stronie internetowej IMGW-PIB codziennie pojawiać się będą:
- wykazy powiatów, w których średnia dobowa temperatura powietrza przekroczyła 3°C i 5°C;
- informacje o aktualnych prognozach pogodowych i możliwości stosowania nawozów azotowych.
Jeżeli gospodarstwo znajduje się na terenie kilku powiatów, termin rozpoczęcia nawożenia należy dostosować do warunków pogodowych w tym powiecie, w którym znajduje się większa część areału gospodarstwa.
Podstawa prawna
Dział III Rozdział 4 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (Dz.U. 2024 poz. 1087, 1089, 1473)
Na podstawie: wodnesprawy.pl, gov.pl oraz zielonyogrodek.pl
Autor wpisu: Izabela Świgoń, ZODR w Barzkowicach
