Zima odkrywa przed nami najbardziej niezwykłe oblicza natury, zamieniając wodę w lodowe dzieła sztuki, które zaskakują swoją różnorodnością i pięknem. Od delikatnych kwiatów morskich, przez kruche sople lodu, aż po tajemnicze bańki lodowe – te zjawiska są dowodem na nieskończoną kreatywność natury. Każda z tych formacji kryje w sobie procesy fizyczne i biologiczne, które nie tylko zachwycają, ale także stanowią cenny materiał badawczy dla naukowców.
Sople lodu
Sople lodu są jednymi z najbardziej rozpoznawalnych formacji lodowych, które pojawiają się na dachach, gałęziach drzew czy skałach. Tworzą się w wyniku cyklicznego topnienia i zamarzania wody w temperaturach bliskich 0°C. Woda, spływając z wyższych powierzchni, zamarza i tworzy podłużne struktury. Sople mogą osiągać różnorodne rozmiary, od kilku centymetrów do ponad dwóch metrów długości, w zależności od ilości dostępnej wody i czasu trwania procesu. Te formy są piękne, ale spadające mogą stanowić zagrożenie dla przechodniów i zwierząt, dlatego w miastach ich usuwanie jest obowiązkiem.
Kwiaty morskie
Kwiaty morskie (sea ice flowers) to jedno z najpiękniejszych zjawisk występujących w regionach polarnych. Powstają na świeżo zamarzniętej powierzchni lodu morskiego, gdzie bardzo niska temperatura powietrza (poniżej -20°C), wysoka wilgotność i brak wiatru tworzą idealne warunki do ich formowania. W procesie tym unosząca się wilgoć z wody morskiej ulega krystalizacji i tworzy struktury przypominające kwiaty o średnicy od kilku milimetrów do kilku centymetrów.
Najczęściej można je zaobserwować w Arktyce oraz na Antarktydzie, szczególnie w miejscach, gdzie lód morski powstaje na dużych powierzchniach, takich jak Morze Weddella. Kwiaty morskie są bogate w sól, minerały i mikroorganizmy, takie jak bakterie i wirusy, które przetrwały w ekstremalnych warunkach. Stanowią źródło aerozoli morskich wpływających na skład atmosfery i powstawanie chmur. Z uwagi na ocieplenie klimatu zjawisko to staje się jednak coraz rzadsze, co zwiększa znaczenie badań nad jego wpływem na globalne procesy klimatyczne.
Lód włosowaty
Lód włosowaty (hair ice) to niezwykle rzadkie i intrygujące zjawisko, które można zaobserwować w lasach liściastych na martwym drewnie. Tworzy się, gdy temperatura powietrza spada nieznacznie poniżej 0°C, a powietrze jest wilgotne. Jego unikalny wygląd przypomina delikatne, białe włókna o grubości zaledwie kilkudziesięciu mikrometrów, które mogą osiągać długość nawet kilkunastu centymetrów.
Lód włosowaty powstaje dzięki obecności grzyba Exidiopsis effusa, który wydziela substancje chemiczne ograniczające wzrost kryształków lodu. Proces ten pozwala wilgoci wydobywającej się z drewna na zamarzanie w formie cienkich, jedwabistych struktur. Zjawisko to najczęściej występuje w wilgotnych lasach Europy, np. w niemieckim Lesie Turyńskim, ale można je także zaobserwować w Polsce w regionach z dużą ilością martwego drewna, takich jak Puszcza Białowieska.
Morszkulce
Morszkulce, znane również jako lodowe kule, to rzadkie formacje pojawiające się na plażach podczas silnych mrozów i wietrznej pogody. Powstają, gdy przechłodzona woda miesza się z błotem pośniegowym, a ruch fal formuje okrągłe kawałki marznącego śniegu, które następnie są wyrzucane na brzeg. Takie kule lodowe obserwowano m.in. nad polskim Bałtykiem – na Półwyspie Helskim, a także na Zalewie Wiślanym.
Lód naleśnikowy
Lód naleśnikowy (pancake ice) to charakterystyczne zjawisko, które pojawia się na wodach polarnych i w rejonach z zimnym klimatem. Powstaje, gdy cienkie warstwy lodu łamią się pod wpływem ruchu wody, a następnie fragmenty te ocierają się o siebie, tworząc zaokrąglone formy z uniesionymi krawędziami, przypominające naleśniki. Ich średnica waha się od kilkunastu centymetrów do nawet kilku metrów, w zależności od warunków hydrologicznych.
Najczęściej występują na Morzu Beauforta i w Cieśninie Beringa, ale można je także zobaczyć na Bałtyku, w rejonie Zatoki Fińskiej, podczas silnych mrozów. Lód naleśnikowy może być wstępnym etapem formowania większych płyt lodowych i odgrywa kluczową rolę w ekosystemach polarnych, stanowiąc np. siedlisko dla mikroorganizmów i ochronę przed erozją lodu.
Bańki lodowe
Bańki lodowe są jednym z najbardziej malowniczych zjawisk lodowych, które można zaobserwować na jeziorach. Powstają, gdy gazy, takie jak metan czy dwutlenek węgla, uwalniają się z rozkładającej się materii organicznej na dnie jeziora i unoszą ku powierzchni. W miarę zamarzania wody te pęcherzyki zostają uwięzione w lodzie, tworząc efektowne, warstwowe wzory.
Jezioro Abraham w Kanadzie jest znane z tego, że bańki metanu tworzą tam wyjątkowo spektakularny widok. Podobne zjawisko występuje na jeziorze Bajkał w Rosji, gdzie bańki formują się na zamarzniętej powierzchni, układając efektowne mozaiki. Bańki lodowe są nie tylko piękne, ale także ważne z punktu widzenia badań nad zmianami klimatycznymi, ponieważ metan jest silnym gazem cieplarnianym. Ich obserwacja dostarcza cennych danych na temat emisji z naturalnych zbiorników wodnych.
Torosy
Torosy, znane również jako lodowe tsunami, to zjawisko polegające na spiętrzeniu kry lodowej na brzegach zbiorników wodnych pod wpływem wiatru i prądów morskich. Powstają najczęściej podczas odwilży, gdy stała pokrywa lodowa pęka, tworząc pak lodowy, który następnie jest przemieszczany w kierunku lądu. Torosy mogą osiągać grubość do kilkunastu metrów, budując imponujące formacje lodowe na wybrzeżach.
W Polsce zjawisko to można zaobserwować nad Bałtykiem, szczególnie na Półwyspie Helskim. W styczniu 2024 r. w Kuźnicy duże ilości połamanego lodu piętrzyły się na wysokość nawet dwóch metrów, przyciągając uwagę wielu mieszkańców i turystów.
Torosy to nie tylko efektowne widowisko, ale także zjawisko wpływające na lokalne ekosystemy i mogące stanowić zagrożenie dla infrastruktury nadbrzeżnej. Ich obecność świadczy o dynamicznych procesach zachodzących w środowisku polarnym i subpolarnym, a ich badanie dostarcza cennych informacji na temat zmian klimatycznych i warunków hydrologicznych w danym regionie.
Piękno i kluczowa rola
Zimowe formacje lodowe to nie tylko widowiskowe cuda natury, ale także niezwykle istotne elementy ekosystemów i wskaźniki zmian klimatycznych. Każde z opisywanych zjawisk ukazuje różnorodność procesów zachodzących w zimowym środowisku.
Obserwacja i analiza tych formacji pozwalają naukowcom lepiej zrozumieć mechanizmy rządzące zamarzaniem, rozmarzaniem oraz wpływem temperatury na globalne procesy hydrologiczne i klimatyczne. Z kolei dla miłośników przyrody zimowe cuda są dowodem na nieskończoną kreatywność natury, inspirując do refleksji nad koniecznością ochrony środowiska i świadomego gospodarowania zasobami naturalnymi.
Źródło: https://wodnesprawy.pl/sople-kwiaty-morskie-kule-lodowe-i-inne-zimowe-cuda/
Autor wpisu: Izabela Świgoń, ZODR w Barzkowicach
