Czym jest korzystanie z wód w kontekście uwarunkowań prawnych? Warto wiedzieć, które działania nie wymagają zgłoszenia wodnoprawnego, a na które niezbędne jest uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego. Co to jest zwykłe i czym różni się od szczególnego korzystania z wód? Kogo dotyczą usługi wodne i jakie trzeba ponosić opłaty za korzystanie z wody? Na te pytania odpowiedź znajduje się w tym artykule oraz w tekstach źródłowych.
Korzystanie z wód
Korzystanie z wód to używanie ich, np. dla potrzeb komunalnych, rolniczych, leśniczych, rybackich, przemysłowych, energetycznych, żeglugowych i spławnych, obronnych, rekreacyjnych, sportowych, leczniczych oraz innych dotyczących ludności i gospodarki narodowej. Co do zasady, korzystanie z wód nie może powodować pogorszenia ich stanu oraz stanu ekosystemów od wód zależnych.
Ustawa Prawo wodne z dnia 20 lipca 2017 r. podzieliła korzystanie z wód na: powszechne; zwykłe; szczególne.
Powszechne korzystanie z wód służy do zaspokajania potrzeb osobistych, gospodarstwa domowego lub rolnego, bez stosowania specjalnych urządzeń technicznych, a także do wypoczynku, uprawiania turystyki i sportów wodnych. Każdemu przysługuje prawo do powszechnego korzystania z publicznych, śródlądowych wód powierzchniowych, morskich wód wewnętrznych oraz z wód morza terytorialnego, oczywiście jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej.
Zwykłe korzystanie z wód służy zaspokojeniu potrzeb własnego gospodarstwa domowego lub rolnego i obejmuje pobór wód podziemnych lub powierzchniowych w ilości średniorocznie nieprzekraczającej 5 m 3 na dobę. Właścicielowi nieruchomości gruntowej przysługuje prawo do zwykłego korzystania z wód stanowiących jego własność oraz z wód podziemnych znajdujących się w gruncie, którego jest właścicielem.
Prawo do zwykłego korzystania z wód nie uprawnia do wykonywania urządzeń wodnych bez wymaganej zgody wodnoprawnej.
Szczególne korzystanie z wód wykracza poza powszechne oraz zwykłe. Obejmuje ono:
– korzystanie z wód do nawadniania gruntów lub upraw, a także na potrzeby działalności rolniczej w rozumieniu art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym, w ilości większej niż średniorocznie 5 m3 na dobę;
– korzystanie z wód na potrzeby działalności gospodarczej, innej niż działalność rolnicza w rozumieniu art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym;
– odwadnianie gruntów i upraw;
– wykonywanie na nieruchomości o powierzchni powyżej 3500 m2 robót lub obiektów budowlanych trwale związanych z gruntem, mających wpływ na zmniejszenie naturalnej retencji terenowej przez wyłączenie więcej niż 70 proc. powierzchni nieruchomości z powierzchni biologicznie czynnej na obszarach nieujętych w systemy kanalizacji otwartej lub zamkniętej;
– przerzuty wód oraz sztuczne zasilanie wód podziemnych;
– rybackie korzystanie ze śródlądowych wód powierzchniowych;
– użytkowanie wody znajdującej się w stawach i rowach;
– chów ryb w sadzach;
– chów lub hodowlę ryb oraz innych organizmów wodnych w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących, przeznaczonych na te cele;
– zapewnienie wody dla funkcjonowania urządzeń umożliwiających migrację ryb;
– wykorzystywanie wód do celów żeglugi oraz spławu;
-wprowadzanie ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego do urządzeń kanalizacyjnych będących własnością innych podmiotów;
-rolnicze wykorzystanie ścieków, jeżeli ich łączna ilość jest większa niż 5 m3 na dobę;
-wydobywanie z wód powierzchniowych, w tym z morskich wód wewnętrznych wraz z wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej oraz wód morza terytorialnego, kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów, a także wycinanie roślin z wód lub brzegu.
Szczególne korzystanie z wód wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego.
W odniesieniu do wód podziemnych nadrzędną zasadą jest wykorzystywanie ich przede wszystkim do zaopatrzenia ludzi w wodę przeznaczoną do spożycia.
Zgoda wodnoprawna
Zgoda wodnoprawna jest udzielana przez: wydanie pozwolenia wodnoprawnego; przyjęcie zgłoszenia wodnoprawnego; wydanie oceny wodnoprawnej, a także wydanie decyzji, które zwalniają z zakazów dotyczących obszarów szczególnego zagrożenia powodzią; poruszania się pojazdami w wodach powierzchniowych oraz po gruntach pokrytych wodami oraz niektórych robót lub czynności, które mogą wpływać na szczelność lub stabilność wałów przeciwpowodziowych.
Zgłoszenie wodnoprawne
Procedura zgłoszenia wodnoprawnego ma na celu ograniczenie liczby przypadków wymagających uzyskania pozwolenia wodnoprawnego. Zgłoszenie wodnoprawne zgodnie z zapisami art. 394 Prawa Wodnego wymagane jest na:
– wykonanie pomostu o szerokości do 3 m i długości całkowitej do 25 m, stanowiącej sumę długości jego poszczególnych elementów;
– postój na wodach płynących statków przeznaczonych na cele mieszkaniowe lub usługowe;
– prowadzenie przez wody inne niż śródlądowe drogi wodne napowietrznych linii energetycznych i telekomunikacyjnych;
– wykonanie kąpieliska lub wyznaczenie miejsca okazjonalnie wykorzystywanego do kąpieli, w tym na obszarze morza terytorialnego;
– trwałe odwadnianie wykopów budowlanych;
– prowadzenie robót w wodach oraz innych robót, które mogą być przyczyną zmiany stanu wód podziemnych;
– wykonanie urządzeń odwadniających obiekty budowlane, o zasięgu oddziaływania niewykraczającym poza granice terenu, którego zakład jest właścicielem;
– odprowadzanie wód z wykopów budowlanych lub z próbnych pompowań otworów hydrogeologicznych;
– wykonanie stawów, które nie są napełniane w ramach usług wodnych, ale wyłącznie wodami opadowymi lub roztopowymi lub wodami gruntowymi o powierzchni nieprzekraczającej 1000 m 2 i głębokości nieprzekraczającej 3 m od naturalnej powierzchni terenu o zasięgu oddziaływania niewykraczającym poza granice terenu, którego zakład jest właścicielem;
– przebudowa rowu polegająca na wykonaniu przepustu lub innego przekroju zamkniętego na długości nie większej niż 10 m;
– przebudowa lub odbudowa urządzeń odwadniających zlokalizowanych w pasie drogowym dróg publicznych, obszarze kolejowym, na lotniskach lub lądowiskach;
– wydobywanie kamienia, żwiru, piasku, innych materiałów z wód w związku
z utrzymywaniem wód, śródlądowych dróg wodnych oraz remontem urządzeń wodnych, wykonywane w ramach obowiązków właściciela wód.
Pozwolenie wodnoprawne
Pozwolenie wodnoprawne to decyzja administracyjna, która upoważnia do korzystania z wód oraz wykonywania urządzeń wodnych. Pozwolenie wodnoprawne wymagane jest na każde szczególne korzystanie z wody, usługę wodną, a także w przypadku wykonania urządzeń wodnych gdy planuje się np. budowę m.in.: kanałów; rowów; budowli piętrzących; zbiorników; stawów rybnych oraz stawów przeznaczonych do oczyszczania ścieków; wylotów urządzeń kanalizacyjnych, które służyć będą do wprowadzania ścieków przemysłowych do wód lub innych urządzeń wodnych; bulwarów; kąpielisk czy pomostów.
Z obowiązku uzyskania pozwolenia wodnoprawnego zwolnione jest wykonanie urządzeń wodnych do poboru wód podziemnych (studni) o głębokości do 30 m na potrzeby zwykłego korzystania z wód tj. do 5m 3/d.
Pozwolenie wodnoprawne jest wymagane również na:
– lokalizowanie na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią: nowych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz nowych obiektów budowlanych;
– gromadzenie na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią ścieków, środków chemicznych, a także innych materiałów, które mogą zanieczyścić wody, oraz prowadzenie na tych obszarach przetwarzania odpadów, w szczególności ich składowania.
Pozwolenie wodnoprawne wydaje się na czas określony, nie dłuższy niż 30 lat. Przy czym pozwolenie wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi wydaje się na okres nie dłuższy niż 10 lat, a w przypadku wprowadzania do wód lub do urządzeń kanalizacyjnych, będących własnością innych podmiotów, ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego, pozwolenie takie wydaje się na okres 4 lat.
Stroną postępowania w sprawach dotyczących pozwoleń wodnoprawnych jest wnioskodawca oraz podmioty, na które będzie oddziaływać zamierzone korzystanie z wód, lub podmioty znajdujące się w zasięgu oddziaływania planowanych do wykonania urządzeń wodnych.
O uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego należy zwrócić się do któregoś z regionalnych biur Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie (PGWP), które od 1 stycznia 2018 roku jest głównym podmiotem odpowiedzialnym za krajową gospodarkę wodną. Adresy siedzib jednostek organizacyjnych znajdują się na stronie https://www.wody.gov.pl w zakładce „Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej”. Wzór wniosku o uzyskanie pozwolenia można pobrać pod adresem: https://wody.gov.pl/i n d e x . p h p / p o z w o l e n i e – w o d n o p r a w n e.
Pozwolenie wodnoprawne należy uzyskać zanim przystąpimy do wykonania urządzeń wodnych. Zasady postępowania przy staraniach o uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego opisuje broszura umieszczona pod adresem: https://www.wody.gov.pl/images/Pliki_do_pobrania/Pobor%20wod_broszura.pdf lub https://zodr.pl/zinet/wp-content/uploads/2023/12/Pobor-wod-2022.pdf
Zainteresowanych poradnikami „Trzy kroki do uzyskania pozwolenia…” odsyłamy na stronę https://zodr.pl/zinet/kompendium-wiedzy-trzy-kroki-do/ oraz do Wodnych Spraw https://wodnesprawy.pl/
Działania dla których nie jest wymagane zgłoszenie ani pozwolenie wodnoprawne
Zgodnie z zapisami art. 395 Prawa Wodnego, pozwolenia wodnoprawnego ani zgłoszenia wodnoprawnego nie wymagają:
– uprawianie żeglugi na śródlądowych drogach wodnych;
– holowanie oraz spław drewna;
– wycinanie roślin z wód lub brzegu w związku z utrzymywaniem wód, śródlądowych dróg wodnych oraz remontem urządzeń wodnych;
– wykonanie pilnych prac zabezpieczających w okresie powodzi, klęski żywiołowej, ogłoszonych stanów zagrożenia epidemicznego, epidemii albo w razie niebezpieczeństwa szerzenia się zakażenia lub choroby zakaźnej, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia publicznego;
– wykonanie urządzeń wodnych do poboru wód podziemnych na potrzeby zwykłego korzystania z wód z ujęć o głębokości do 30 m;
– rybackie korzystanie ze śródlądowych wód powierzchniowych;
– pobór wód powierzchniowych lub wód podziemnych w ilości średniorocznie nieprzekraczającej 5 m 3 na dobę oraz wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi w ilości nieprzekraczającej łącznie 5 m3 na dobę, na potrzeby zwykłego korzystania z wód;
– pobór i odprowadzanie wód w związku z wykonywaniem odwiertów lub otworów strzałowych przy użyciu płuczki wodnej na cele badań sejsmicznych;
– odbudowa, rozbudowa, przebudowa lub rozbiórka urządzeń pomiarowych służb państwowych;
– wyznaczanie szlaku turystycznego pieszego lub rowerowego oraz budowa, przebudowa lub remont drogi rowerowej, z wyjątkiem prowadzenia dróg rowerowych przez wody powierzchniowe;
– zatrzymywanie wody w rowach, jeżeli zasięg oddziaływania nie wykracza poza granice terenu, którego zakład jest właścicielem;
– hamowanie odpływu wody z obiektów drenarskich, jeżeli zasięg oddziaływania nie wykracza poza granice terenu, którego zakład jest właścicielem;
– przechwytywanie wód opadowych lub roztopowych za pomocą urządzeń melioracji wodnych, jeżeli zasięg oddziaływania nie wykracza poza granice terenu, którego zakład jest właścicielem;
– lokalizowanie, na okres do 180 dni, tymczasowych obiektów budowlanych na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią.
Usługi wodne i opłaty za korzystanie z wody
Usługi wodne to sposób korzystania z wód. Polegają one na zapewnieniu gospodarstwom domowym, podmiotom publicznym oraz prowadzącym działalność gospodarczą możliwości korzystania z wód w zakresie wykraczającym poza zakres powszechnego, zwykłego lub szczególnego z nich korzystania.
Usługi wodne obejmują:
– pobór wód podziemnych lub powierzchniowych;
– piętrzenie, magazynowanie lub retencjonowanie wód podziemnych i powierzchniowych oraz korzystanie z nich;
– uzdatnianie wód podziemnych i powierzchniowych oraz ich dystrybucję;
– odbiór i oczyszczanie ścieków;
– wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, obejmujące także wprowadzanie ścieków do urządzeń wodnych;
– korzystanie z wód do celów energetyki, w tym energetyki wodnej;
– odprowadzanie wód opadowych lub roztopowych do wód lub do urządzeń wodnych, ujętych w otwarte lub zamknięte systemy;
– kanalizacji deszczowej i służące do odprowadzania opadów atmosferycznych albo w systemy kanalizacji zbiorczej w granicach administracyjnych miast;
– trwałe odwadnianie gruntów, obiektów lub wykopów budowlanych oraz zakładów górniczych, a także odprowadzanie wód pochodzących z odwodnienia gruntów w granicach administracyjnych miast;
– odprowadzanie do wód lub do ziemi wód pobranych i niewykorzystanych.
Korzystający z usług wodnych i dokonujący poboru wód powierzchniowych lub podziemnych albo wprowadzający ścieki do wód lub do ziemi zobowiązany jest do stosowania przyrządów pomiarowych, które umożliwiają odpowiednio: pomiar ilości pobranych wód albo ilości i temperatury wprowadzonych ścieków, jeżeli wprowadza do wód lub do ziemi ścieki w ilości średniej dobowej powyżej 0,01 m3/s. Obowiązki te nie dotyczą jednak właścicieli gruntów, którym przysługuje prawo do zwykłego korzystania z wód.
Niemniej jednak właściciele gruntów, którym przysługuje prawo do zwykłego korzystania z wód, a którzy: dokonują poboru wód podziemnych lub powierzchniowych w ilości średniorocznie przekraczającej 5 m3 na dobę lub wprowadzają ścieki do wód lub do ziemi
w ilości przekraczającej łącznie 5 m3 na dobę, zobowiązani są do zapewnienia pracownikom Wód Polskich dostępu do nieruchomości w zakresie niezbędnym do wyposażenia ich w przyrządy pomiarowe, umożliwiające pomiar ilości pobranych wód lub wprowadzonych ścieków.
Instrumentami ekonomicznymi służącymi gospodarowaniu wodami są opłaty za usługi wodne. Opłatom tym podlegają m.in.:
– pobór wód podziemnych lub powierzchniowych;
– wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi;
– odprowadzanie do wód:
*wód opadowych lub roztopowych ujętych w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacji deszczowej służące do odprowadzania opadów atmosferycznych albo systemy kanalizacji zbiorczej w granicach administracyjnych miast;
*wód pochodzących z odwodnienia gruntów w granicach administracyjnych miast;
– pobór wód podziemnych i powierzchniowych na potrzeby chowu i hodowli ryb oraz innych organizmów wodnych;
– wprowadzanie do wód lub do ziemi ścieków z chowu lub hodowli ryb oraz innych organizmów wodnych;
– zmniejszenie naturalnej retencji terenowej na skutek wykonywania na nieruchomości o powierzchni powyżej 3500 m2 robót lub obiektów budowlanych trwale związanych z gruntem, mających wpływ na zmniejszenie tej retencji przez wyłączenie więcej niż 70 proc. powierzchni nieruchomości z powierzchni biologicznie czynnej na obszarach nieujętych w systemy kanalizacji otwartej lub zamkniętej;
– wydobywanie z wód powierzchniowych, w tym z morskich wód wewnętrznych wraz z wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej oraz wód morza terytorialnego, kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów, a także wycinanie roślin z wód lub brzegu.
Właściciele nieruchomości a korzystanie z wód
Właściciel nieruchomości przyległej do wód objętych powszechnym korzystaniem musi zapewnić do nich swobodny dostęp. Części nieruchomości umożliwiające dostęp do wód w drodze decyzji wyznacza: wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Ponadto właściciel gruntu zobowiązany jest do usuwania przeszkód oraz zmian w odpływie wody na jego gruncie, a które mają wpływ na grunty sąsiednie.
Czego właścicielowi gruntu nie wolno
O ile przepisy nie stanowią inaczej, nie może zmieniać kierunku i natężenia odpływu znajdujących się na jego gruncie wód opadowych lub roztopowych ani kierunku odpływu wód ze źródeł – ze szkodą dla gruntów sąsiednich oraz odprowadzać wód oraz wprowadzać ścieków na grunty sąsiednie.
Pobór wód, zużycie wody – definicje GUS
Każdy obywatel oraz wszystkie sektory gospodarki potrzebują dostępu do wody, korzystania z niej oraz jej poboru w wielkości adekwatnej do potrzeb. Z wielkością poboru wody ściśle wiąże się jej zużycie na potrzeby ludności i gospodarki narodowej. Zgodnie z definicją Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) zużycie wody to ilość wody zużytej na potrzeby gospodarki narodowej i ludności, pochodzącej z ujęć własnych bądź z sieci wodociągowej lub zakupionej od innych jednostek. W statystyce stanowi sumę zużycia wody na cele:
– przemysłowe – woda zużyta na cele produkcyjne, eksploatacyjne, socjalne i administracyjne (z wyjątkiem wody dostarczanej do budynków mieszkalnych, np. zakładowych),
z wyłączeniem wody sprzedanej oraz strat wody w sieci;
– eksploatacji sieci wodociągowej – woda dostarczana: gospodarstwom domowym, indywidualnym gospodarstwom rolnym i osobom zamieszkałym w obiektach długotrwałego zbiorowego zakwaterowania (np. internaty, domy dziecka, domy opieki społecznej, klasztory itp.), przedsiębiorcom i zakładom produkcyjnym we wszystkich działach gospodarki narodowej – bez względu na to, czy została zużyta na cele produkcyjne, czy socjalno-bytowe (np. w łaźniach, stołówkach, budynkach biurowych) oraz pozostałe cele;
– rolnictwa i leśnictwa – woda zużyta jest tożsama z wodą pobraną do napełniania i uzupełniania stawów rybnych.
Warto również podkreślić, że do dnia 31 stycznia 2020 r. zużycie wody w rolnictwie i leśnictwie było tożsame z ilością wody pobraną do nawodnień użytków rolnych i leśnych oraz do napełniania i uzupełniania stawów rybnych. W chwili obecnej obejmuje ono tylko napełnianie i uzupełnianie stawów rybnych. Wydaje się, że w statystykach GUS brakuje informacji o całkowitych poborach/zużyciu wody w rolnictwie.
Pobór i zużycie wody – dane GUS
W ostatnich 20 latach rozkład wielkości poborów wody w głównych sektorach gospodarki, dla których zbierane są dane, nie ulegał istotnym zmianom. Proporcje wykorzystania wody kształtowały się następująco: 68 proc. dla przemysłu, 23 proc. dla gospodarki komunalnej, 9 proc. do napełniania i uzupełniania stawów rybnych. Dane te nie obrazują jednak potrzeb i zużycia wody przez szeroko rozumiany sektor rolny, w tym na nawodnienia.
Skąd zatem powinniśmy czerpać dane i informacje na temat rzeczywistych potrzeb poboru i zużycia wody przez główne sektory gospodarki, w tym rolnictwo?
Odpowiedź na to pytanie staje się coraz ważniejsza i kluczowa w kontekście zarówno tego, że woda staje się zasobem coraz bardziej deficytowym, jak również wyzwań i określania potrzeb finansowych na działania m.in. związane z wodą dla poszczególnych sektorów w związku ze strategią Blue Deal.
Materiały źródłowe:
– „Gospodarowanie wodą w rolnictwie w obliczu susz” MRiRW
– „Korzystanie z wody przez rolników – uwarunkowania prawne” I. Kłosok-Bazan
– „Korzystanie z wód. Pobór wód. Zużycie wody. Usługi wodne. Co warto wiedzieć” Wodne Sprawy
„Pobór wód na potrzeby prowadzenia działalności rolniczej” PGW WP
– Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (Dz.U. 2017 poz. 1566)
Więcej broszur o tematyce gospodarowania wodami pod adresem: https://zodr.pl/zinet/broszury-lpw/
Autor wpisu: Izabela Świgoń, ZODR w Barzkowicach
